خار پاشنه: راهنمای جامع علائم، درمان و پیشگیری

خار پاشنه یکی از شایع‌ترین علل درد کف پا است که می‌تواند راه رفتن، ایستادن طولانی یا حتی اولین قدم‌های صبحگاهی را به تجربه‌ای دردناک تبدیل کند. این عارضه معمولاً بر اثر فشار مکرر و التهاب در ناحیه پاشنه پا به وجود می‌آید. افراد زیادی از جمله ورزشکاران، کارمندان، معلمان یا کسانی که زمان زیادی را سرپا می‌گذرانند، در معرض ابتلا به خار پاشنه قرار دارند. در این مقاله، به طور جامع به بررسی علل و علائم خار پاشنه، روش‌های تشخیص، راهکارهای درمانی، پیشگیری و انتخاب بهترین کفی‌ طبی برای بهبود این عارضه می‌پردازیم.

1.  خار پاشنه چیست؟

خار پاشنه (Heel Spur) زائده ‌ای استخوانی است که در اثر رسوب کلسیم بین استخوان پاشنه و قوس پا ایجاد می‌شود. این عارضه اغلب با التهاب فاشیای پلانتار (رباط کف پا) همراه است و می‌تواند باعث درد شدید در پاشنه شود. خار پاشنه در ورزشکاران، افراد میانسال (۴۰-۶۰ سال) و کسانی که فشار زیادی به پاهایشان وارد می‌کنند، شایع ‌تر است.

2. عکس خار پاشنه

خار پاشنه معمولاً در تصاویر اشعه ایکس به‌صورت یک زائده کوچک (۳-۷ میلی‌متر) در زیر یا پشت استخوان پاشنه قابل ‌مشاهده است.

3. علائم خار پاشنه

علائم خار پاشنه ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و در بعضی موارد هیچ علامتی نداشته باشد. گاهی افراد برای تشخیص سایر مشکلات پا آزمایش یا تصویر برداری انجام می‌دهند و متوجه این عارضه می‌شوند. شایع‌ ترین آنها عبارت‌ اند از:

• درد صبحگاهی: درد تیز در پاشنه هنگام اولین قدم ها پس از بیداری (معروف به “درد اولین قدم”).
• سوزش یا ناراحتی: در کف پا، به‌ویژه پس از فعالیت.
• التهاب موضعی: حساسیت یا تورم خفیف در پاشنه.
• تشدید درد: پس از ایستادن طولانی، راه رفتن و ورزش.

4.  علت خار پاشنه

خار پاشنه نتیجه فشار و استرس مکرر یا طولانی‌ مدت بر رباط های کف پا یا عضلات پاشنه است که باعث فرسودگی بافت نرم در آن ناحیه می‌شود. این عارضه به صورت ناگهانی ظاهر نمی‌شود. از جمله علل مختلف آن می‌‌تون به موارد زیر اشاره کرد:

• اضافه‌ وزن: فشار بیشتر بر پاها، به‌ویژه در افراد با BMI بالای ۳۰.
• کفش نامناسب: مانند کفش‌ های تنگ، پاشنه بلند یا بدون کفی نرم
• فعالیتهای سنگین: دویدن روی سطوح سخت یا ایستادن طولانی.
• مشکلات ساختاری پا: صافی کف پا، قوس زیاد یا راه رفتن غیر طبیعی.
• بیماری‌ های مرتبط: آرتریت روماتوئید، دیابت یا نقرس.

زنان به دلیل استفاده از کفش ‌های نامناسب و تغییرات هورمونی ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند.

5. راه ‌های تشخیص خار پاشنه

تشخیص خار پاشنه معمولاً با ترکیبی از روش‌ های زیر انجام می‌‌شود:

1. معاینه فیزیکی: پزشک با فشار روی پاشنه یا بررسی نحوه راه رفتن، درد و التهاب را ارزیابی می‌‌‌کند.
2. تصویربرداری: به دو صورت اشعه ایکس و MRI انجام می‌‌‌شود.
   • اشعه ایکس: استفاده از این روش برای تأیید وجود خار استخوانی بسیار رایج است.
   • MRI: برای بررسی بافتهای نرم و التهاب فاشیای پلانتار.
3. اسکن فشار کف پا: نمایش توزیع فشار کف پا و آنالیز های مختلف
4. سابقه پزشکی: پرسش درباره فعالیت‌ ها، نوع کفش یا سابقه بیماری‌ های مرتبط.

تشخیص دقیق به پزشک کمک می‌‌کند تا خار پاشنه را از عارضه‌ های دیگر مثل شکستگی استرس یا تاندونیت متمایز کند.

6. تشخیص خار پاشنه با اسکنر فشار کف پا  PT-SCAN 

دستگاه اسکنر فشار کف پا با دقت بالا، الگوی توزیع فشار در نواحی مختلف کف پا را در شرایط ایستاده، تعادلی و هنگام راه رفتن ثبت و تحلیل می‌کند. یکی از کاربردهای مهم این دستگاه، کمک به تشخیص خار پاشنه است.

در افرادی که به خار پاشنه مبتلا هستند یا در معرض آن قرار دارند، معمولاً فشار بیش ‌از ‌حدی به ناحیه پاشنه وارد می‌شود. این فشار در نقشه عددی دستگاه PT-SCAN معمولاً با مقادیر ۵ یا بالاتر مشخص می‌شود و نشان‌ دهنده تمرکز غیر طبیعی بار وزن بدن روی ناحیه حساس پاشنه است.

اطلاعات به ‌دست ‌آمده از این اسکن:

• نواحی پر‌فشار کف پا را با وضوح بالا مشخص می‌کند
• به متخصص ارتوپدی یا کلینیک توانبخشی کمک می‌‌کند تا تصمیم درمانی دقیق‌ تری بگیرد
• پایه‌ای دقیق برای طراحی یک کفی طبی اختصاصی فراهم می‌سازد

با انتقال داده‌‌‌های اسکن به نرم‌ افزار طراحی کفی طبی، متخصص قادر است کفی طراحی کند که با اصلاح نحوه توزیع فشار، از بارگذاری مستقیم روی پاشنه جلوگیری کرده و در نتیجه به تسکین درد ناشی از خار پاشنه کمک کند.

7. درمان خار پاشنه

درمان خار پاشنه معمولاً با روش‌ های غیرجراحی شروع می‌‌شود که در ۹۰٪ موارد مؤثر هستند. این روش ‌ها شامل استراحت، تمرینات کششی، کفی‌ های طبی و داروهای ضدالتهاب و مسکن است. در ادامه به چند روش خاص می‌‌پردازیم:

فیزیوتراپی و تمرین ‌های کششی

این روش ها می‌توانند از درد طولانی‌ مدت جلوگیری کنند. تمرینات مخصوص خار پاشنه شامل کشش عضلات پاشنه هستند. فیزیوتراپیست می‌تواند تمریناتی را به شما آموزش دهد که بتوانید در خانه انجام دهید. این تمرینات ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• کشش ساق پا با تکیه به دیوار
• کشش ساق پا روی پله
• گرفتن حوله با انگشتان پا
• غلتاندن پا روی توپ گلف یا تنیس
• خم و راست کردن پا در حالت نشسته

این تمرینات را می‌‌توان در هر زمانی از روز انجام داد. با این حال، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که آن‌ها را شب ها قبل از خواب انجام دهید.

شاک ‌ویو تراپی (shock wave therapy)

استفاده از امواج صوتی پرقدرت برای تحریک و بهبود بافت. برخورد این امواج با بافت آسیب دیده باعث ایجاد میکروحباب هایی میشود که منجر به افزایش جریان خون می‌‌شود. در نتیجه جریان خون افزایش یافته و بدن شروع به تولید کلاژن و هورمون های رشد جهت ترمیم پارگی و رشد بافت جدید می‌کند. این درمان معمولاً برای ورم کف پایی که به درمان های آسانتر پاسخ نداده است کاربرد دارد.

تزریق داروهای ضد التهاب

داروهای غیر استروئیدی مانند کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب شدید و درد مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. استفاده از این روش حتما باید زیر نظر متخصص انجام شود زیرا همراه با عوارض بوده و استفاده از آن محدودیت دارد.

پد خار پاشنه

پدهای خار پاشنه، که معمولاً از جنس سیلیکون یا ژل ساخته می‌شوند، به‌عنوان یک ابزار غیرجراحی برای کاهش فشار روی پاشنه استفاده می‌شوند. این پدها:

• فشار را از ناحیه دردناک پاشنه به سایر قسمت های پا منتقل می‌‌کنند.
• با ایجاد بالشتک، شوک ناشی از راه رفتن یا ایستادن را جذب می‌‌کنند.
• در کفش های روزمره یا ورزشی قابل‌ استفاده هستند.

برای بهترین نتیجه، پد باید متناسب با شکل پای فرد انتخاب شود. استفاده مداوم از پد خار پاشنه می‌‌‌تواند درد را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد، به ویژه در مراحل اولیه درمان.

کفی خار پاشنه

کفی خار پاشنه یکی از مؤثرترین ابزارهای غیرتهاجمی برای کاهش درد و التهاب در ناحیه پاشنه پا است. این کفی‌ ها با طراحی ویژه و بر اساس آناتومی پای هر فرد، فشار وارد بر کف پا را به‌صورت یکنواخت توزیع می‌کنند و از وارد آمدن فشار بیش ‌از حد به ناحیه پاشنه جلوگیری می‌کنند. یکی از بهترین گزینه‌های موجود، کفی طبی FTPU است که با بهره‌گیری از فناوری چاپ سه‌بعدی، علاوه بر دقت بالا در طراحی، دارای ویژگی‌هایی مانند:

• تنفس‌پذیری بالا برای کاهش تعریق
• خاصیت ضدقارچ و ضدباکتری برای پیشگیری از عفونت و التهاب پوستی
• دوام بسیار بالا در استفاده روزمره و ورزشی

این کفی‌ها همچنین با ایجاد حمایت کامل از قوس کف پا، ضربه‌گیری مؤثر (shock absorption) در پاشنه و اصلاح الگوی راه رفتن، به کاهش درد خار پاشنه و جلوگیری از پیشرفت آسیب کمک می‌کنند.

برای تهیه بهترین نوع کفی، توصیه می‌شود به مراکز ارائه دهنده جدیدترین فناوری کفی طبی مراجعه کنید. این مراکز با استفاده از اسکن کف پا، آنالیز راه رفتن و نظر پزشک متخصص، دقیق‌ترین نوع کفی را متناسب با پای شما طراحی و تولید می‌کنند.

کمپرس سرد

با مراجعه به کلینیک هایی که امکان ساخت کفی طبی شخصی سازی شده را دارند می‌توانید کفی مناسب خود را داشته باشید. این کلینیک ها با اسکن کف پا و آنالیز نحوه راه رفتن شما متناسب ترین کفی برای پای را طراحی و تولید می‌کنند.

از کمپرس سرد یا کیسه یخ به مدت ۱۵ دقیقه استفاده کنید. بی‌حس کردن ناحیه آسیب‌ دیده می‌تواند ناراحتی یا درد خار پاشنه را تسکین دهد. کمپرس سرد همچنین به کاهش تورم کمک می‌کند. از استفاده از کمپرس گرم روی پاشنه خودداری کنید.

جراحی خارپاشنه

جراحی خار پاشنه زمانی مطرح می‌شود که درمان‌های غی رجراحی مانند فیزیوتراپی، استفاده از کفی طبی، دارو یا تمرینات کششی پس از ۶ تا ۱۲ ماه مؤثر نباشند. در این حالت، جراحی به‌ عنوان گزینه نهایی برای کاهش درد و بهبود عملکرد پا انجام می‌شود.

 ✅ روش‌های جراحی خار پاشنه:

• جراحی باز: شامل ایجاد یک برش برای دسترسی مستقیم به رباط کف پا و خار استخوانی.
• جراحی آندوسکوپیک: با برش‌های کوچک و کم ‌تهاجمی، که زمان بهبودی را کاهش می‌دهد.

⏳  دوره نقاهت:

معمولاً ۴ تا ۸ هفته زمان می‌برد تا بیمار بتواند به فعالیت‌های روزمره بازگردد. در این مدت، استراحت و رعایت نکات توانبخشی بسیار مهم است.

⚠️  عوارض احتمالی:

• عفونت
• آسیب به اعصاب اطراف
• بازگشت درد در صورت عدم اصلاح مشکلات بیومکانیکی پا

توجه: تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد بیماران نیاز به جراحی پیدا می‌کنند. قبل از تصمیم به جراحی، مشاوره با متخصص ارتوپدی و بررسی کامل وضعیت بیومکانیکی پا ضروری است.

درمان خانگی خار پاشنه

این روش ها ممکن است التهاب را موقتاً کاهش دهد، اما شواهد علمی محدودی برای اثربخشی آن وجود دارد پس بهتر است با پزشک مشورت کنید.

 درمان خار پاشنه با پیاز

پیاز به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی‌ اش گاهی به ‌عنوان درمان خانگی استفاده می‌‌شود. برای امتحان این روش:

1. یک پیاز تازه را ورقه ‌ورقه کنید.
2. ورقه ‌ها را روی پاشنه قرار داده و با بانداژ ببندید.
3. اجازه دهید ۴-۶ ساعت (ترجیحاً شب) بماند، سپس با آب ولرم بشویید.

 سیر برای درمان خار پاشنه

سیر، با ترکیبات گوگردی و خواص ضدالتهابی، می‌تواند به بهبود گردش خون و کاهش درد کمک کند. روش استفاده:

1. ۲-۳ حبه سیر را له کنید تا به‌صورت خمیر درآید.
2. خمیر را روی پاشنه بمالید و با پارچه ببندید.
3. پس از ۲-۳ ساعت بشویید.

مصرف خوراکی سیر نیز ممکن است به کاهش التهاب کلی کمک کند. مانند پیاز، این روش جایگزین درمان ‌های پزشکی نیست.

8.  5 راهکار ساده برای جلوگیری از خار پاشنه

پیشگیری از خار پاشنه به‌ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی این عارضه را دارند یا در مشاغلی با ایستادن‌های طولانی فعالیت می‌کنند، اهمیت زیادی دارد. رعایت نکات زیر می‌تواند تا حد زیادی از بروز این مشکل جلوگیری کند:

1. انتخاب کفش مناسب:
   از کفش‌هایی استفاده کنید که دارای کفی نرم و پشتیبانی کافی از قوس کف پا هستند. کفش نامناسب یکی از عوامل اصلی فشار غیر‌طبیعی بر پاشنه است.
   
2. کنترل وزن بدن:
   اضافه‌وزن می‌تواند فشار بیشتری به پاشنه وارد کند. حفظ شاخص توده بدنی (BMI) در محدوده سالم (۱۸.۵ تا ۲۴.۹) توصیه می‌شود. این ارزیابی معمولاً در کلینیک‌های تغذیه یا باشگاه‌های ورزشی با استفاده از اسکنر سه ‌بعدی بدن بدون اشعه مضر انجام می‌شود.
   
3. تمرینات کششی:
   تمرین‌های روزانه ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای برای تقویت عضلات ساق و کف پا، به کاهش تنش در ناحیه پاشنه کمک می‌کند.
   
4. استراحت کافی و پرهیز از فشار مداوم:
   از ایستادن یا پیاده‌روی طولانی مدت روی سطوح سخت بدون وقفه خودداری کنید.
   
5. استفاده از کفی طبی مناسب:
   برای افرادی که دارای صافی کف پا، قوس زیاد یا الگوهای نامناسب راه رفتن هستند، استفاده از کفی طبی خار پاشنه توصیه می‌شود.

پیشگیری به ‌ویژه برای افرادی که سابقه خانوادگی دارند یا شغل ‌هایی که مدت زمان طولانی می‌ایستند، حیاتی است.

9. عوارض خار پاشنه

عدم درمان خار پاشنه می‌‌تواند منجر به:

• درد مزمن: اختلال در فعالیت‌های روزانه.
• تغییر در راه رفتن: فشار به زانو، لگن یا کمر و ایجاد مشکلات جدید.
• التهاب شدید: تشدید فاشیای پلانتار یا حتی پارگی رباط.
• نیاز به جراحی: در موارد پیشرفته.

تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از این عوارض جلوگیری کند.

پرسش ‌های متداول (FAQ)

1. آیا خار پاشنه خود به خود درمان می‌‌شود؟

خیر، اما با درمان ‌های غیرجراحی در اکثر موارد قابل ‌کنترل است.

2. چه مدت طول می‌کشد تا خار پاشنه درمان شود؟

بسته به شدت، بهبود ممکن است ۳ ماه تا یک سال طول بکشد.

3. آیا خار پاشنه خطرناک است؟

معمولاً خیر، اما در صورت بی ‌توجهی می‌تواند به مشکلات مزمن منجر شود.

4. اگر خار پاشنه درمان نشود چه می‌شود؟

درمان نکردن خار پاشنه به مرور باعث تشدید درد، تورم، التهاب در پاشنه پا و در نتیجه مشکلاتی در ایستادن، راه رفتن و انجام  فعالیتهای روزمره می‌شود.در موارد حاد ممکن است منجر به عفونت نیز شود.

5. طب سوزنی و بادکش کردن تاثیری در رهایی از درد خار پاشنه دارد؟

طب سوزنی اگر در تعداد جلسات زیاد انجام شود در کاهش درد ناشی از خار پاشنه به دلیل تحریک عصب ها می‌تواند مفید باشد، اما بادکشی فقط باعث بهبود جریان خون می‌شود و تاثیری در کاهش التهاب یا درد ندارد.

6. آیا خار پاشنه می‌تواند باعث آسیب یا درد در سایر نواحی بدن شود؟

اگر خار پاشنه دیر تشخصی داده یا درمان شود باعث ایچاد نوروپاتی و آسیب مزمن به اعصاب پا می‌شود. اگر خار پاشنه باعث درد شدی و تغییر در نحوه راه رفتن شود باعث فشار به لگن و ستون فقرات می‌شود.

7. آیا استفاده از روش گوشت‌ کوب تراپی و بطری نوشابه برای درمان خار پاشنه مفید است؟

روش گوشت کوب تراپی باعث آسیب به پاشنه پا و مزمن شدن خار پاشنه می‌شود از این رو به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. بطری نوشابه اگر به صورت غلتکی برای ماساژ دادن کف پا استفاده شود در بهبود درد موثر است اما تاثیری در درمان ندارد.

 8. سندروم خار پاشنه چیست؟

طول خار پاشنه ممکن است تا 1.25 سانتی متر باشد و چنانچه پزشک نتواند خار پاشنه را در عکس رادیو گرافی ببیند سندروم خار پاشنه تشیخص می‌‌دهد.