پلانتار فاشیاتیس چیست؟

پلانتار فاشیاتیس یا فاشیا پلانتار (Plantar fasciitis) یکی از شایع ترین دردهای پا است. پلانتار به معنی ناحیه کف پا و فاشیا به فیبرها و تاندون های کف پا گفته می‌شود.
علامت فاشیا پلانتار درد پا در ناحیه پاشنه یا بین پاشنه و قوس کف پا است. این درد صبح ها بعد از خواب یا بعد از یک استراحت طولانی مدت بدتر می‌شود.

ممکن است فرد دچار این عارضه به محض اینکه شروع به راه رفتن کرد، درد از بین برود اما به تدریج با سپری کردن فعالیت های روزانه درد بیشتر می‌شود. اگر این درد برای شما آشناست، نگران نباشید و اصلا تنها نیستید.

1. پلانتار فاشیاتیس برای چه افرادی ایجاد می‌شود؟

حدود 10% از بزرگسالان پلانتار فاشیاتیس و درد پا ناشی از این عارضه را تجربه خواهند کرد. هرچند این عارضه می‌تواند دلالیل زیادی داشته باشد، اما طبق بررسی ها افراد مسن، دونده ها، افرادی که ساعتهای طولانی روی پاها ایستاده اند و یا افرادی که بارهای سنگین حمل می‌کنند بیشتر درگیر این عارضه هستند.

2. تشخیص دقیق پلانتار فاشیاتیس

تشخیص این بیماری اغلب از طریق شرح حال دقیق و معاینه‌ی فیزیکی صورت می‌گیرد. پزشک با بررسی ناحیه پاشنه و فشار دادن نقطه حساس در کف پا (در نزدیکی محل اتصال فاشیا به استخوان پاشنه) می‌تواند به تشخیص اولیه برسد. اگر درد بیمار مزمن یا غیرمعمول باشد، تصویربرداری‌هایی مانند اشعه ایکس یا MRI  برای رد سایر علل مانند شکستگی‌های پنهان، التهاب تاندون‌ها یا حتی تومورها ممکن است تجویز شود.

2.1 – شرح حال گیری از بیمار برای تشخیص پلانتار فاشیاتیس

تشخیص پلانتار فاشیاتیس بیش از هر چیز بر پایه‌ی گفت‌وگوی دقیق پزشک با بیمار (شرح حال) و معاینه‌ی فیزیکی موضعی انجام می‌گیرد. پزشک در ابتدا سؤالاتی می‌پرسد تا ماهیت درد را درک کند؛ از جمله:

• درد از چه زمانی شروع شده؟
• آیا هنگام برخاستن از خواب یا استراحت بدتر می‌شود؟
• شدت درد چقدر است؟
• آیا با راه رفتن کاهش می‌یابد یا افزایش؟
• سابقه‌ی فعالیت‌های ورزشی یا تغییر کفش اخیراً داشته‌اید؟

این پرسش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا الگوی درد را مشخص کرده و احتمال ابتلا به پلانتار فاشیاتیس را از سایر مشکلات مشابه مانند شکستگی های استرسی افتراق دهد.

2.2 – معاینه فیزیکی در تشخیص پلانتار فاشیاتیس

در مرحله‌ی بعد، پزشک پای بیمار را بررسی می‌کند و فشار مستقیمی روی ناحیه‌ی زیر پاشنه و قوس کف پا وارد می‌کند. اگر بیمار در نقطه‌ی اتصال فاشیای کف پا به استخوان پاشنه (در قسمت داخلی کف پا) احساس درد موضعی و تیز داشته باشد، نشانه‌ای قوی از وجود این عارضه است.

معمولاً:

• درد در لمس ناحیه‌ی قدامی-مدیال پاشنه (جلویی و داخلی) حس می‌شود.
• با کشش انگشتان پا به سمت بالا یا راه رفتن طولانی تشدید می‌شود.
• دامنه‌ی حرکتی مچ پا ممکن است محدود یا دردناک باشد.

2.3 – اسکن فشار کف پا در تشخیص پلانتار فاشیاتیس

در افراد مبتلا به پلانتار فاشیاتیس، معمولاً موارد زیر در اسکن فشار کف پا دیده می‌شود:

• افزایش فشار در ناحیه پاشنه داخلی (medial heel)
• کاهش جذب فشار در قوس میانی کف پا
• الگوهای گام‌برداری غیرنرمال به‌علت درد (مثل انتقال سریع وزن از پاشنه)

2.4 – تصویربرداری در موارد خاص

در مواردی که درد غیرعادی یا مزمن باشد و پاسخ به درمان اولیه داده نشود، پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر از تصویربرداری‌های زیر استفاده کند:

• اشعه ایکس (X-Ray): برای بررسی وجود خار پاشنه یا رد شکستگی‌های استخوانی.
• MRI: در موارد پیچیده برای بررسی آسیب به فاشیا یا سایر بافت‌های نرم اطراف.
• سونوگرافی: برای ارزیابی ضخامت فاشیا و نشانه‌های التهاب.

در مجموع، تشخیص صحیح این بیماری به دقت شرح حال و مهارت در معاینه و اسکن پا بستگی دارد و معمولاً بدون نیاز به تست‌های گران‌قیمت، قابل انجام است.

3. درد پلانتار فاشیاتیس ناشی از چیست؟

پلانتار فاشیاتیس نام خود را دقیقا از ناحیه آسیب دیده می‌گیرد، رباط فاشیای کف پا. این رباط مانند یک کلاف ضخیم از پاشنه پا تا انگشتان پا کشیده شده است. وظیفه این کلاف حمایت از قوس کف پاست تا شکل طبیعی خود را حفظ کند و از طرف دیگر بخش زیادی از تحمل بار و وزن بدن را در طول فعالیت های روزانه بدوش می‌کشد.

اگر این رباط دچار کشیدگی یا تحت فشارهای مداوم باشد و ساپورت (حمایت) مناسبی نداشته باشد، صدمه می‌بیند. صدمه دیدن این رباط باعث احساس درد پا می‌شود.

4. تمرینات کششی و تقویتی برای تسکین درد پلانتار فاشیاتیس

ورزش‌های درمانی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش علائم پلانتار فاشیاتیس هستند. انجام منظم این تمرینات باعث کاهش سفتی و افزایش انعطاف‌پذیری فاشیا و عضلات اطراف می‌شود:

استفاده از توپ تنیس یا بطری سرد: کف پا را روی توپ یا بطری قرار دهید و آن را به آرامی عقب و جلو حرکت دهید. این کار باعث ماساژ و شل‌شدن فاشیای آسیب‌دیده می‌شود.

کشش عضله ساق پا (گاستروکنمیوس): روبه‌روی دیوار بایستید، یک پا جلو و یک پا عقب. زانوی عقب را صاف نگه دارید و پاشنه را روی زمین فشار دهید تا کشش در پشت ساق احساس شود.

کشش فاشیای کف پا: در حالت نشسته، نوک انگشتان پا را به‌سمت بالا بکشید. این حرکت را با کمک یک حوله یا بند کششی نیز می‌توانید انجام دهید.

 5. راه درمان عارضه پلانتار فاشیاتیس چیست؟

5.1- کفش و کفی مناسب

درمان پلانتار فاشیاتیس از ایجاد یک ساپورت مناسب برای این رباط شروع می‌شود. یک ساپورت دقیق و مناسب ابتدا از آسیب دیدگیهای جدی جلوگیری می‌کند و سپس شروع به بهبود وضعیت رباط خواهد کرد. این ساپورت از قوس کف پا پشتیبانی می‌کند و فشار روی رباط فاشیا را بسیار کم می‌کند. همچنین این ساپورت ضربه منتقل شده از زمین به کف پا در هنگام راه رفتن جذب می‌کند. کم شدن فشار بر روی پلانتار فاشیا باعث می‌شود پاها راحتتر فعالیت خود را در طول روز انجام دهند

شاید در نگاه اول فکر کنید باید کفش خاصی را استفاده کنید. اینطور نیست، استفاده از کفی طبی طراحی شده توسط یک متخصص مجرب راه حل این عارضه است. البته در موارد شدید این عارضه بنا بر نظر پزشک ممکن است از صندلهای طبی مخصوص یا ارتوزهای شبانه نیز استفاده شود.

نکته بسیار مهم در طراحی کفی های طبی برای این عارضه، سنجش دقیق طول قوس کف پا، ارتفاع قوس کف پا و نحوه توزیع فشار کف پا با دقت نقطه به نقطه است.

ابعاد دقیق قوس کف پا و ارتفاع قوس کف پا با استفاده از مدلسازی و قالبگیری کف پا انجام می‌شود. امروزه این قالب توسط اسکنرهاس سه بعدی کف پا انجام می‌شود و با دقت 0.1 میلیمتر ابزار بسیار دقیقی در دستان متخصصین است.

سنجش نقطه به نقطه فشار کف پا به جهت یافتن نقاطی در کف پا که تحت فشار زیاد هستند و تعدیل این فشار، در طراحی و ساخت کفی طبی توسط متخصص اهمیت ویژه ای دارد. این سنجش دقیق توسط اسکنرهای فشار کف پا انجام می‌شود.

ویژگی‌های کفی ایده‌آل عبارت‌اند از:

• قوس حمایتی: برای جلوگیری از کشش بیش از حد فاشیای کف پا.
• پد مخصوص پاشنه: که شوک واردشده به پاشنه را جذب می‌کند.
• پاشنه‌ی کمی بلند: نه خیلی بلند و نه کاملاً تخت.

• جلوگیری از ایجاد درد
• جلوگیری از ایجاد زخم و آسیب
• خمایت از قوس کف پا و تراز ساختار اسکلتی عضلانی کف پا
• توزیع فشار یکنواخت کف پا

5.2 – درمان‌های دارویی و روش‌های غیرجراحی

در بیشتر موارد، پلانتار فاشیاتیس بدون جراحی بهبود می‌یابد. درمان‌های رایج شامل موارد زیر است:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب.
• آتل شب (Night Splint): نگه‌داشتن پا در حالت کشیده در طول شب، از سفت شدن فاشیا جلوگیری می‌کند.
• درمان با امواج شوک (Shockwave Therapy): امواج پرانرژی باعث تحریک فرآیند ترمیم بافت و افزایش جریان خون می‌شوند.
• تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت): برای بیمارانی که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند، تزریق پلاکت از خون خود بیمار می‌تواند به بازسازی بافت کمک کند.

6. پیشگیری از بازگشت پلنتار فاشیا

پس از بهبود علائم، مهم است که نکات مراقبتی زیر رعایت شوند تا از عود مجدد جلوگیری شود:

• کنترل وزن: اضافه‌وزن یکی از عوامل اصلی فشار مداوم بر فاشیای کف پاست.
• کشش روزانه عضلات ساق و کف پا: حتی پس از بهبودی نیز باید ادامه داشته باشد.
• گرم‌کردن قبل از ورزش: برای جلوگیری از آسیب مجدد به بافت‌های نرم.
• پوشیدن کفش مناسب در خانه: بسیاری از افراد در خانه کفش نمی‌پوشند، که این کار ممکن است باعث تحریک مجدد شود.

7. نتیجه گیری

پس به عنوان کلام آخر، برای درمان پلانتار فاشیاتیس، به کلینیک های ارتوپدی فنی و فیزیوتراپی دارای تجهیزات استاندارد مراجعه کنید. تشخیص دقیق توسط متخصص باعث ارائه صحیحترین و لذت بخشترین راه درمان برای بیمار است.